- गणेश पाण्डे 
नेपालमा रोजगारीका लागि विदेशिनेको
संख्या बढ्दो छ । दैनिक १६ सय क्षमतावान युवा हात पाखुरा बजार्न विदेश भासिन्छन् ।
खाडी र मलेसियामा मात्र वैध-अवैध रुपमा झण्डै २५ लाख नेपाली छन् । नेपालबाट
विदेशिने युवाको तथ्याङ्क र रेमिट्यान्सबाट धानिएको अर्थतन्त्रबारे त खुबै चर्चा
हुन्छ । तर, काम खोज्दै विदेश पुगेका औसत दुईजना नेपालीले दैनिक प्राण त्याग्ने
गरेको विषय गम्भीर मुद्दा बन्न सकिरहेको छैन ।
आम सर्वसाधारणको बुझाइ छ, विदेशमा सजिलै पैसा
कमाइन्छ । तर, पैसाको सट्टा शव नै बुझन पर्यो भने परिवारजनको अवस्था कस्तो होला ?
आफ्नो प्यारो गाउँ, परिवार र देशलाई विदा गर्दै खाडी राष्ट्र र मलेसियालाई कर्मथलो
बनाएका झण्डै साठी युवाले हरेक महिना प्राणपखेरु गुुमाउँछन् । विदेशिने कामदारको
संख्या जति बढ्दैछ, ज्यान गुमाउनेको संख्या पनि नै उत्तिकै बढ्दो छ ।
हरेक दिनजसो दुईजना नेपाली युवाको लास आइपुग्छ,
अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थलमा । त्यसमा पनि मृत्यु के कारणले भयो, अस्पतालमा उपचारको
प्रयास भयो कि भएन, अन्तिममा उनले के भनेका थिए, परिवारलाई केही थाहा हुँदैंन ।
रोजगारदाता कम्पनीले केही भन्दैनन्, बाकसमा आएको लाश बोल्दैन ।
खाडी मुलुकमा नेपालीले पाउने काम हो, कठिन, कडा र
फोहोरी । जुन कामले धेरै नेपालीको ज्यान लिन्छ । धेरैले प्राण त्याग्छन्, धेरै
लुटिन्छन् पनि । थोरैले मात्र पैसा कमाउँछन्, त्यो पनि नगन्य ।
हुन त आफ्नै लापर्बाहीबाट पनि कतिपय नेपालीको ज्यान
गएको छ । प्रचण्ड गर्मी, मानसिक तनाव, घर परिवारसँगको विछोड अनि कामको बोझबाट
मुक्ति पाउन कतिपय युवा मादक पदार्थको कुलतमा फस्छन् । जुन कुलत उनीहरूको मृत्युको
कारण बनिदिन्छ । यतिसम्म कि शौचालय सफा गर्ने एसीड पिएर ज्यान गुुमाएका उदाहरण पनि
छन् । हृदयाघात पनि नेपाली कामदारको मृत्युको महत्वपूर्ण कारण हो ।
विदेशमा वाषिर्क कति नेपाली कामदारको मृत्यु हुन्छ
? सरकारसंग यकिन तथ्याङ्क छैन । न परराष्ट्रसँग छ, न श्रम मन्त्रालयसँग । न त श्रम
विभागसँग नै । जति मर्छन्, सबैको शव नेपाल आउँदैन ।
इराक र अगगानिस्तानबाट स्वदेशमा शव ल्याउन मात्र १०
हजार डलर अर्थात करिब ६ लाख ५० हजार लाग्छ । मासिक दश हजार रुपैंयामा काम गर्न गएका
नेपालीका परिवारले १० हजार डलर तिरेर शव कसरी ल्याउने ?
दोष म्यानपावर कम्पनीको पनि छ । गरिब जनतालाई शोषेर
काठमाडौंमा महल ठड्याउने कतिपय म्यानपावर कम्पनीका मालिक पनि मृतकका परिवारलाई
सहयोग गर्दैनन् । बरू, आफ्नो जिम्मेवारीबाट सहजै पन्छिने गर्छन् । आफैले पठाएका
कामदार जिउंदै छन कि मरिसके धेरै म्यानपावर कम्पनीलाई मतलब हुँदैन । मात्र मान्छे
विदेश पठाउँछन्, अनि कमिसनको खेती गर्छन, बस्छन् ।
घरपरिवार पाल्न लाउँलाउँ र खाउँखाउँ भन्ने बेला
विदेश भासिएका कामदार विदेशमा मरेका मर्यै गर्दा राज्य कानमा तेल हालेर बस्नु दुखद
हो । आफ्नो जनताको रक्षा गर्ने जिम्मा सरकारको हो । समस्यामा परेका जनतालाई सहयोग
गर्न खोलिएका विदेशका नेपाली दुतावास आफै समस्यामा छन् । क्षतिपूर्ति पाउनु त
टाढाको कुरा भयो, खाडी राष्ट्रबाट शव ल्याउन नै महिनौं लाग्छ । साउदीबाट शव ल्याउन
सबैभन्दा गाह्रो छ । कतार र मलेसियाको समस्या पनि उस्तै छ । अझ कतिपय राजदूतले त
बदमासी पनि गर्ने गरेका छन् । कामदारले पाएको क्षतिपूर्ति आफ्नै खातामा राखेको
अभियोगमा साउदी अरबका राजदूत त यसअघि नै कारबाहीमा परेका छन् । खोतल्ने हो भने अन्य
राजदूत पनि चोखो छैनन् ।
हुन त मृत्युदर बढेपछि सरकारले वैदेशिक रोजगार
सम्बन्धी ऐन २०४२ लाई परिमार्जन गरी २०६४ सालमा नयाँ ऐन ल्यायो । नयाँ श्रम ऐन
अनुसार, विदेशमा नेपाली कामदारको मृत्यु भए पाँचलाख बराबरको बिमा र शव ल्याउनका
लागि पचास हजार रुपैयाँ उपलब्ध गराउनुपर्ने नियम छ । तर, समस्या ज्यूँका त्यूँ छ ।
म्यानपावर कम्पनीका संचालकहरूले श्रम विभागका कर्मचारीसँग साँठगाँठ गर्दै अहिले पनि
सोझा जनताको आँखामा छारो हालिरहेका छन् । अवैधरुपमा कामदार पठाउने क्रम रोकिनु त
परै जाओस्, नक्कली जीवन बिमा गराउनेलाई पनि कारबाही हुन सकेको छैन ।
श्रमसम्बन्धी नीति बनाउने काम श्रम मन्त्रालय हो ।
विदेशिएका कामदारको अनुगमन गर्ने दायित्व पनि उसैको हो । तर, श्रम मन्त्रालयका
कर्मचारीहरू अवैध धन्दा फस्टाउनुमा जनतालाई नै दोष दिने गर्छन् ।
देशको मूल अर्थतन्त्र धान्नुमा नेपाली कामदारको
ठूलो हात छ । वैदेशिक रोजगारमा गएका कामदारले पठाएको रेमिट्यान्सकै भरमा अर्थतन्त्र
अडेको छ । रेमिट्यान्सकै कारण दशबर्षे लामो हिसांत्मक द्वन्द्वले पनि मुलुकको
अर्थतन्त्र तहस-नहस भएन । विदेश जाने कामदारको संख्या दुई गुणा बढ्दै छ त
रेमिटयान्स चौगुणा । विश्व बैकले सन २००७ मा गरेको अध्ययनमा सन २००७ मा एक अर्ब ५०
करोड अमेरिकी डलर अर्थात एक खर्ब रुपैंया रेमिट्यान्स बापत भित्रिएको उल्लेख छ ।
विदेशी मुद्राको हिसाब गर्ने सरकारले आफ्ना युवाको सुरक्षाको चिन्ता किन गर्दैन,
प्रश्न उठाउनैपर्ने भएको छ । सोझासोझा जनतालाई विदेशमा बली चढाएकै भरमा नेपालको
अर्थतन्त्र कहिलेसम्म धानिएला ? onlinekhabar.com
भाषा
नमिल्ने र माइतीघर आउजाउ टाढा भए पनि अनिता श्रीलंकन पतिसँगको दाम्पत्य जीवनबाट
पूर्ण रूपमा सन्तुष्ट छिन्। विशेष गरी घरभित्र पति र अन्य सदस्यबाट पाउने सम्मानले
उनलाई माइतीघरको अभाव महसुस भएको छैन। अफिसबाट फर्केर पतिले घरधन्दामा सघाउने
श्रीलंकाली संस्कारबाट त उनी झनै दंग छिन्। भन्छिन्, "म आफ्ना भाइहरूलाई पनि यहाँका
राम्रा संस्कार सिक्न भन्छु।" परिवारका सदस्यबीचको आत्मीयता र मेलमिलापका पछाडि
शिक्षाको भूमिका रहेको अनिताको बुझाइ छ। क्रिस्चियन परिवारमा भित्रिए पनि अनिताले
मन्दिरको पूजापाठ छाडेकी छैनन्, परिवारले पनि त्यसलाई सहज रूपमै लिएको छ।
इन्द्रजी र मिङ्माको चिनजान भारतको पोण्डीचेरीमा एउटै
विश्वविद्यालयमा पढ्दै गर्दा भएको थियो। त्यसो त इन्द्रजी उनीभन्दा सिनियर थिए तर
दुवैको विषय इन्टरनेसनल स्टडिज नै थियो। सम्बन्ध प्रगाढ बनेपछि उनीहरू दुई मुलुकको
भूगोल नाघेरै भए पनि विवाहको निर्णयमा पुगेछन्। आफ्नो निर्णयमा बुबाआमालाई मनाउन
इन्द्रजीलाई खासै गाह्रो भएन । किनभने, बुबा विश्वविद्यालयका प्रोफेसर र आमा
शिक्षिका थिए। 
पि्रय भोजन बनिसकेको
छ। इन्द्रजी नेपाल आएका बेला पि्रय खान्की भनेकै मःम र राँगाको सुकुटी हो रे! त्यही
भएर होला काठमाडौँबाट श्रीलंका आउने हरेकसँग जोयसा परिवारले मगाउने कोसेलीको पहिलो
रोजाइमै सुकुटी पर्छ। काठमाडौँका स-साना गल्ली र परिकारहरूसँग पनि साक्षात्कार छन्
इन्द्रजी। भन्छन्, "न्युरोडको सोडा त अति मन पर्छ।" नेपालको गीत/संगीत, साहित्य,
राजनीतिक घटनाक्रमलाई उनी नजिकबाट नियालिरहेका हुन्छन्। अरुण थापा, नारायण गोपाल,
नेपथ्य, १९७४ एडीका गीतहरू गुनगुनाउन पनि भ्याउँछन्। मञ्जुश्री थापा र सम्राट
उपाध्यायका पुस्तकहरू त उनी खोजीखोजी पढ्छन् । नेपालका बारेमा ताजा जानकारी राख्न
अनलाइन पोर्टलहरूसमेत पछ्याउन भ्याउँछन्। 
